Spowolnienie wzrostu długości życia, pogarszająca się samoocena zdrowia, narastająca epidemia otyłości i chronicznego stresu – to tylko niektóre sygnały ostrzegawcze płynące z najnowszego raportu o kondycji zdrowotnej polskiego społeczeństwa. Opracowany przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy dokument z 2025 roku przynosi kompleksowy obraz rzeczywistości zdrowotnej Polaków. Obraz, który w wielu punktach wymaga natychmiastowych interwencji, ale także długofalowych działań na poziomie strategicznym.
Oczekiwana długość życia: stagnacja zamiast postępu
Przez dekady Polska notowała systematyczny wzrost oczekiwanej długości życia, co było interpretowane jako sukces transformacji zdrowotnej i poprawy warunków życia. Jednak od połowy drugiej dekady XXI wieku ten pozytywny trend wyraźnie wyhamował. Dane pokazują, że między 2014 a 2019 rokiem średnia długość życia wydłużyła się zaledwie o 0,2 roku w przypadku kobiet i 0,3 roku w przypadku mężczyzn. To zmiana marginalna, szczególnie w kontekście wcześniejszych dynamik.
Pandemia COVID-19 była dramatycznym punktem zwrotnym – długość życia spadła gwałtownie, a odbudowa tego wskaźnika w kolejnych latach przebiega powoli i niejednoznacznie. Specjaliści ostrzegają, że pandemia jedynie odsłoniła głębsze, narastające od lat problemy. Dzisiejsze dane nie napawają optymizmem – Polska przestaje gonić Europę Zachodnią w zakresie zdrowotnych wskaźników demograficznych, a różnica w długości życia między Polską a krajami skandynawskimi czy południowoeuropejskimi znów się powiększa.
Styl życia jako główny determinant chorób cywilizacyjnych
Nowoczesna wiedza o zdrowiu publicznym jednoznacznie wskazuje, że o zdrowiu decydują nie tylko świadczenia medyczne. Aż 70–80% czynników wpływających na stan zdrowia populacji znajduje się poza systemem ochrony zdrowia. To warunki społeczne, ekonomiczne, środowiskowe i – co najważniejsze – indywidualne wybory stylu życia są kluczowe w kształtowaniu zdrowia publicznego.
Raport zwraca uwagę na negatywne trendy w tych obszarach:
– Powszechna nadwaga i otyłość: Już blisko 56% dorosłych Polaków ma nadmierną masę ciała, a ponad 13% cierpi na otyłość. Co gorsza, rośnie liczba dzieci i młodzieży z nieprawidłową wagą, co zwiastuje narastające problemy zdrowotne w przyszłości. Polska nie radzi sobie z epidemią otyłości, której skutki będą odczuwalne przez dekady.
– Niska aktywność fizyczna: Mimo licznych kampanii i zaleceń, codzienny ruch wciąż nie jest standardem. Dotyczy to zwłaszcza młodego pokolenia, które zbyt często wybiera styl życia oparty na ekranach i siedzącym trybie dnia.
– Utrwalone nawyki żywieniowe i substancje uzależniające: Spożycie wysoko przetworzonych produktów, nadmiar cukrów prostych, niska jakość tłuszczów – to żywieniowe grzechy Polaków. Do tego dochodzi utrzymujące się wysokie spożycie alkoholu i tytoniu, a także rosnące użycie nikotynowych nowinek, takich jak e-papierosy czy saszetki nikotynowe wśród młodzieży.
– Zdrowie psychiczne pod presją: Wzrost zaburzeń lękowych, depresji i problemów psychicznych wśród młodych dorosłych oraz seniorów to kolejny krytyczny obszar. Postpandemiczna rzeczywistość, niepewność gospodarcza i lęk geopolityczny w połączeniu z nadmierną obecnością w mediach cyfrowych wywierają ogromną presję na kondycję psychiczną społeczeństwa.
Metody samopomocy w walce z depresją
Zdrowie publiczne w cieniu systemu ochrony zdrowia
Pomimo rosnących wydatków na świadczenia medyczne, Polska wciąż przeznacza relatywnie niewielką część budżetu zdrowotnego na działania z zakresu zdrowia publicznego. W rezultacie, profilaktyka, edukacja zdrowotna, działania środowiskowe i promocja zdrowego stylu życia pozostają w cieniu kosztownego leczenia skutków chorób.
Eksperci podkreślają, że czas na zmianę paradygmatu: zdrowie publiczne nie jest kosztem, lecz inwestycją. Kraje, które zrozumiały tę zależność, notują nie tylko lepsze wyniki zdrowotne, ale także niższe koszty leczenia, mniejszą absencję w pracy, wyższą wydajność gospodarki i większą spójność społeczną.
Nowoczesna koncepcja: „Zdrowie we wszystkich politykach”
Współczesne wyzwania zdrowotne są złożone, systemowe i wymagają szeroko zakrojonych działań międzysektorowych. Konieczna jest integracja polityki zdrowotnej z innymi obszarami – edukacją, transportem, polityką środowiskową, mieszkaniową i społeczną. To właśnie idea „Health in All Policies” – podejście, w którym każda decyzja publiczna oceniana jest pod kątem jej wpływu na zdrowie społeczeństwa.
Przykładowo:
– Planowanie urbanistyczne powinno sprzyjać aktywności fizycznej i czystemu powietrzu.
– Polityka edukacyjna powinna uwzględniać obowiązkowe moduły zdrowia psychicznego i fizycznego w szkołach.
– Regulacje rynkowe muszą ograniczać dostępność i marketing produktów szkodliwych dla zdrowia – np. żywności ultra przetworzonej, alkoholu, tytoniu i urządzeń elektronicznych dla dzieci.
Czego potrzebuje Polska? Lista priorytetów na 2026–2030
W obliczu alarmujących danych, autorzy raportu wskazują, że najbliższe lata muszą przynieść konkretne decyzje systemowe. Trwają prace nad Narodowym Programem Zdrowia 2026–2030. Nowy dokument powinien nie tylko wyznaczyć ambitne cele, ale również określić realne i mierzalne działania w pięciu kluczowych obszarach:
- Wzmocnienie zdrowia publicznego: Budowa silnych, lokalnych struktur zdrowia publicznego, z dobrze wyposażonymi stacjami sanitarno-epidemiologicznymi i kadrami zdolnymi do reagowania na zagrożenia epidemiologiczne.
- Reforma edukacji zdrowotnej: Systematyczna, nowoczesna edukacja prozdrowotna – nie tylko w szkołach, ale również w zakładach pracy, instytucjach kultury i mediach publicznych.
- Profilaktyka chorób przewlekłych i nowotworów: Wczesne wykrywanie, kompleksowe programy profilaktyczne, realna integracja medycyny pracy z systemem informacji o stanie zdrowia.
- Polityka regulacyjna w ochronie zdrowia konsumenta: Ograniczenie promocji produktów szkodliwych dla zdrowia, lepsze oznakowanie żywności, dostępność zdrowych wyborów w przestrzeni publicznej.
- Klimat, środowisko i zdrowie: Integracja działań zdrowotnych z polityką klimatyczną, przeciwdziałanie chorobom wywołanym przez degradację środowiska i zmiany klimatyczne (np. choroby wektorowe, alergie, astma).
Zdrowie jako inwestycja w przyszłość kraju
Raport z 2025 roku nie pozostawia złudzeń: Polska potrzebuje nowego podejścia do zdrowia. Nie wystarczy zwiększać budżet na szpitale i lekarzy – trzeba inwestować w warunki życia, świadomość zdrowotną, profilaktykę i równość w dostępie do zdrowia.
Jak podkreślił jeden z autorów raportu: „Zdrowe społeczeństwo to nie przypadek – to efekt planowania, inwestowania i konsekwentnej polityki publicznej. Czas zacząć traktować zdrowie jako narodowy zasób strategiczny, a nie wyłącznie wydatek w budżecie państwa.”
W kierunku Europy wolnej od raka: wzmacnianie strategii zapobiegania nowotworom
O autorach:
• Prof. dr hab. Bogdan Wojtyniak, Zakład Monitorowania i Analiz Stanu Zdrowia Ludności, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH-PIB
• Dr n. med. Bernard Waśko, Dyrektor Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH-PIB
• Lekarz Stefan Bogusławski, Zastępca Kierownika Zakładu Monitorowania i Analiz Stanu Zdrowia Ludności, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH-PIB
Raport “Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania – 2025”
Poszczególne rozdziały do pobrania:
- R0 Od redaktorów, Słowo wstępne, Stan zdrowia ludności Polski – kryzys, determinanty i odpowiedź systemowa
- R1 Najważniejsze fakty – podsumowanie
- R2 Wybrane aspekty sytuacji demograficzno-społecznej
- R3 Długość życia i umieralność ludności Polski
- R4 Chorobowość hospitalizowana w Polsce
- R5 Wybrane problemy chorób układu krążenia w Polsce
- R6 Trendy zachorowań na nowotwory w Polsce
- R7 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania
- R8 Sytuacja epidemiologiczna wybranych chorób zakaźnych w Polsce
- R9 Skutki zdrowotne wypadków w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji osób starszych w wieku 65 lat i więcej
- R10 Choroba alzheimera i choroby pokrewne – istotny problem zdrowia publicznego w Polsce
- R11 Analiza absencji chorobowej w latach 2022-2023
- R12 Subiektywna ocena zdrowia i poziomu zaspokojenia potrzeb zdrowotnych
- R13 Rozpowszechnienie behawioralnych czynników ryzyka zdrowotnego
- R14A Sposób żywienia i stan odżywienia niemowląt, dzieci i młodzieży
- R14B Spożycie żywności w gospodarstwach domowych oraz zwyczaje żywieniowe osób dorosłych
- R15 Ocena zmian stężeń pyłu zawieszonego pm2,5 oraz skutków zdrowotnych wynikających z długookresowej ekspozycji na te stężenia w okresie 2019-2023 w Polsce w świetle rewizji dyrektywy UE oraz wytycznych WHO
- R16 Działania zdrowia publicznego zrealizowane w Polsce w latach 2022-2023 sprawozdane w systemie PROFIBAZA, w odpowiedzi na potrzeby zdrowotne migrantów i uchodźców wojennych z Ukrainy
- R17 Identyfikacja najważniejszych problemów zdrowotnych populacji Polski i województw na podstawie aktualnych wyników badania Global Burden of Disease (GBD)
- R18 Finansowanie i zasoby infrastruktury ochrony zdrowia
Prezentacje autorów raportu:
“Zdrowie publiczne, to znaczy czyje…..?” dr n. med Bernard Waśko, Dyrektor Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – PIB
“Behawioralne czynniki ryzyka główną przyczyną utraty zdrowia” Daniel Rabczenko, Anna Poznańska, Bogdan Wojtyniak
“Choroby zakaźne w natarciu” prof. dr hab. n. med. i n. o zdr. Iwona Paradowska-Stankiewicz
“Oczekiwana długość życia i przyczyny umieralności Polaków” Bogdan Wojtyniak i współautorzy: Jakub Stokwiszewski, Daniel Rabczenko, Aneta Trochonowicz, Tomasz Madej, Tomasz Zdrojewski, Anna Smaga
“Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania 2025″ Stefan Bogusławski
“Co sądzą Polacy na temat swojego zdrowia” Stefan Bogusławski
zdrowie Polaków, raport o stanie zdrowia w Polsce, długość życia w Polsce, choroby cywilizacyjne w Polsce, styl życia a zdrowie, zdrowie publiczne w Polsce, profilaktyka zdrowotna, zdrowie psychiczne Polaków, nadwaga i otyłość w Polsce, zdrowie we wszystkich politykach, zdrowie populacyjne, zdrowie a środowisko, edukacja zdrowotna, narodowy program zdrowia 2026–2030, inwestycje w zdrowie publiczne