Chory na raka bardzo często odczuwa lęk. Zaburzenia lekowe często towarzyszą depresji. Czy są one jej objawem? A może to depresja powoduje zaburzenia lękowe? To jest relacja dwukierunkowa.
Z jednej strony pacjenci chorujący na depresję doświadczają objawów lękowych, z drugiej zaś strony osoby chorujące na różne typy nerwic lękowych (zaburzeń lękowych) mogą doświadczać objawów depresyjnych. Pacjenci z długą historią lęku napadowego lub uogólnionego często mogą, przykładowo, doświadczać np. obniżenia nastroju, pogorszenia samopoczucia w godzinach porannych, spowolnienia psychomotorycznego, a nawet myśli samobójczych. Wszystkie diagnozy zaburzeń lękowych wiążą się ze zwiększonym ryzykiem rozpoznania w późniejszym czasie dużej lub małej depresji. Dla lęku uogólnionego ryzyko współwystępowania dużej depresji wynosi ok. 40 proc., dla lęku napadowego 37-54 proc.
Tekst został opublikowany w publikacji ONKOPORADNIK – wsparcie pacjentów onkologicznych, ich opiekunów oraz rodzin
Lęk jest reakcją uczuciową na myśl lub wyobrażenie zagrożenia – możliwość utraty ważnej dla człowieka wartości, a taką jest zdrowie i życie. Nie dziwi zatem, że zaburzenia lękowe są najczęściej spotykanymi zaburzeniami psychicznymi u pacjentów onkologicznych. Powtarzające się badania, pobyty w szpitalu, zabiegi, pobrania krwi, podawanie kroplówek itp. stają się pożywką dla lęku.
Zespół chorobowy zaczyna się w momencie, w którym lęk wypełnia człowiekowi ponad 50 proc. czasu nieprzeznaczonego na sen. Chory nie jest w stanie sprawować nad nim kontroli: nie może własnymi siłami wyprowadzić się z tego stanu, jego zachowanie odbiega wyraźnie od typowego dla niego wzorca, często też towarzyszą temu zaburzenia snu (trudności z zasypianiem, koszmarne sny), zaburzenia uwagi i pamięci, a czasem różne zaburzenia wegetatywne. Ten zespół objawów jest charakterystyczny dla tzw. lęku przewlekłego, wolno płynącego czy też uogólnionego (general anxiety disorder, GAD).
Odczucie niepokoju i przeżywanie obaw przeradza się w stałe uczucie. Charakterystycznymi objawami towarzyszącymi lękowi u chorych na nowotwory są rozdrażnienie, ciągłe napięcie, niemożność zrelaksowania się i odprężenia, zaburzenia koncentracji uwagi i pamięci oraz trudności z zasypianiem, nudności, bóle i zawroty głowy, uczucie drętwienia lub mrowienia. Pacjenci onkologiczni z wysokim poziomem lęku często powtarzają te same pytania, nie potrafią trzymać się dostarczonych informacji. Mogą być także podejrzliwi w stosunku do zaleceń lekarza lub w ogóle nie zadawać pytań z powodu paraliżującego strachu.
Z kolei lęk napadowy, inaczej paniczny, objawia się nagłym, krótkotrwałym, bardzo nasilonym stanem lękowym z mocno wyrażonymi objawami wegetatywnymi, do których należą skok ciśnienia, szybkie tętno i oddech, wrażenie zaciskania w klatce piersiowej, pocenie się, ucisk w głowie, bóle, zawroty, duszności. Atak paniki nie jest stanem zagrażającym życiu, jednak ze względu na objawy ze strony układu wegetatywnego niektóre osoby mylnie rozpoznają w nim zawał serca, co wtórnie zwiększa niepokój i prowadzi do zwiększenia lęku. Ataki paniki zdarzają się chorym zwłaszcza w sytuacji powrotu do szpitala na kolejne zabiegi lub na samą myśl o konieczności poddania się leczeniu na oddziale.
Trzeci rodzaj lęku to lęk fobijny, nakierowany na określoną sytuację. U chorych onkologicznych może przejawiać się klaustrofobią, np. podczas badania MRI (rezonans magnetyczny), naświetlań głowy lub brachyterapii. Lęk fobijny może dotyczyć także zastrzyków, chemioterapii.
U osób, które z sukcesem zakończyły leczenie onkologiczne, często obserwuje się stan lękowy zwany syndromem Damoklesa. Jego typową cechą jest ciągłe poczucie, że zagrożenie, czyli choroba nowotworowa, prędzej czy później powróci i jest to tylko kwestia czasu. Zazwyczaj pacjenci obawiają się nie śmierci jako takiej, ale bólu i konieczności zmiany stylu życia.
Gdy lęk nie odpuszcza nawet po wyleczeniu
U osób, które z sukcesem zakończyły leczenie onkologiczne, często obserwuje się stan lękowy zwany syndromem Damoklesa. Jego typową cechą jest ciągłe poczucie, że zagrożenie, czyli choroba nowotworowa, prędzej czy później powróci i jest to tylko kwestia czasu. Zazwyczaj pacjenci obawiają się nie śmierci jako takiej, ale bólu i konieczności zmiany stylu życia.
W rezultacie taka osoba przeżywa lęk na samą myśl o tym, że to nastąpi, nie koncentrując się na tym, że leczenie onkologiczne zostało zakończone sukcesem i aktualnie nie ma medycznych powodów do niepokoju. Strach dodatkowo wzrasta, gdy trzeba przejść rutynowe badania. Pacjenci przeczuwają wtedy, że choroba już wróciła i stracą odzyskaną wraz z wyzdrowieniem normalność. Najgorsze jest to, że pomimo pozytywnych wyników badań lekarskich, lęk może nie zniknąć. Pacjent z tym zespołem często uważa, że badania kontrolne nie są skuteczne i dlatego nie wykrywają nawrotu.
To zaburzenie sprawia, że dotknięte nim osoby rezygnują z jakiejkolwiek aktywności, a całe ich życie zaczyna wypełniać ekstremalny strach. Nie planują przyszłości, uważnie obserwują sygnały wysyłane przez ciało i dopatrują się w nich nawrotu groźnej choroby.
Innym przykładem zaburzenia lękowego występującego u pacjentów onkologicznych i ich bliskich jest kancerofobia, czyli lęk przed zachorowaniem na nowotwór. U pacjentów może to być strach przed rozpoznaniem innej choroby nowotworowej, a u jego bliskich – w ogóle przed zachorowaniem na raka. Typowym zachowaniem osób dotkniętych kancerofobią jest skłonność do interpretowania wszelkich objawów i reakcji organizmu, jako oznak choroby nowotworowej oraz do poddawania się wszelkim badaniom, także tym inwazyjnym, w kierunku raka, gdy tylko zauważą te objawy.
Bliska mi osoba ma nowotwór i depresję
Czynniki ryzyka depresji i lęku związane z nowotworem
– Płeć – kobiety w czasie leczenia przeciwnowotworowego zgłaszają wyższe nasilenie lęku i depresji w porównaniu z mężczyznami.
– Wiek — na początku leczenia nowotworu osoby starsze są bardziej narażone na wystąpienie depresji niż lęku.
– Rodzaj nowotworu i stopień zaawansowania choroby — znaczny stopień zaawansowania sprzyja nasileniu lęku i depresji u chorych na nowotwory piersi. Starsi mężczyźni z nowotworem prostaty zazwyczaj mają niewielkie nasilenie lęku; podobnie panowie we wczesnym stadium raka płuca. Bezpośrednio po rozpoznaniu nowotworu, na wczesnych etapach leczenia, przed chemioterapią, znacząco wzrasta ryzyko wystąpienia lęku i depresji w różnych grupach pacjentów. Po ponad roku leczenia przeciwnowotworowego lęk z czasem ustępuje, zaś nasilenie objawów depresji wzrasta.
– Przerzuty — u chorych na nowotwory przewodu pokarmowego, płuc i prostaty ich wystąpienie wiąże się z podwyższeniem poziomu lęku.
– Rodzaj leczenia — u pacjentek z rakiem piersi po zabiegu operacyjnym poddawanych radioterapii zaobserwowano większą tendencję do występowania lęku niż depresji. Natomiast u chorych na nowotwory głowy i szyi zaobserwowano wzrost nasilenia depresji w czasie radioterapii.
Tekst został opublikowany w publikacji ONKOPORADNIK – wsparcie pacjentów onkologicznych, ich opiekunów oraz rodzin
