Wprowadzenie profilaktyki raka jelita grubego z wykorzystaniem testu FIT to jedno z głównych zadań na 2025 r. w ramach Krajowej Strategii Onkologicznej. Krajowa Rada Onkologiczna powołała zespół roboczy, którego zadaniem jest przygotowanie najbardziej optymalnego rozwiązania dotyczącego programu badań przesiewowych w kierunku tego nowotworu.
EKSPERCI
prof. Jarosław Reguła, konsultant krajowy w dziedzinie gastroeneterologii
prof. Piotr Rutkowski, przewodniczący Zespołu Ministra Zdrowia ds. Narodowej Strategii Onkologicznej, przewodniczący Polskiego Towarzystwa Onkologicznego
Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT) przygotowała ocenę efektywności klinicznej testu FIT wskazując trzy możliwe modele zmian w programie przesiewowym, które uwzględniają zastosowanie tego testu. Kluczowe będzie teraz opracowanie przez Ministerstwo Zdrowia odpowiednich rozwiązań legislacyjnych.
Już w 2020 r. w Narodowej Strategii Onkologicznej zapisano, że warto zastąpić kolonoskopię nowoczesnym testem FIT. Niestety, realizacja postulatu ekspertów sprzed kilku lat przeciąga się. „Mam nadzieję, że w najbliższym czasie badania przesiewowe w Polsce w kierunku raka jelita grubego w końcu się zmienią. W raku jelita grubego świat idzie w kierunku badań przesiewowych za pomocą testu FIT, a kolonoskopii tylko w przypadku osób z jego dodatnim wynikiem. Nasz program badań przesiewowych powinien działać podobnie” – ocenia prof. Jarosław Reguła, konsultant krajowy w dziedzinie gastroeneterologii.
Zgodnie z zaleceniami wielu organizacji zdrowia, w tym Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i Amerykańskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego (AGA), regularne badania przesiewowe, w tym test FIT, są kluczowe w zapobieganiu i wczesnym wykrywaniu raka jelita grubego. Co to znaczy regularne? W krajach europejskich test FIT jest wykonywany co 2 lata. Efektywność takiej strategii poznamy za kilka lat. Z kolei w Stanach Zjednoczonych w jednym z badań sprawdzana jest strategia corocznego testu. Tu też na wyniki musimy jeszcze poczekać.
„Kraje, które odnoszą sukces w profilaktyce jelita grubego stosują model opierający się na połączeniu kolonoskopii z testem FIT. Sama kolonoskopia się nie sprawdza” – mówi prof. Piotr Rutkowski, przewodniczący Zespołu Ministra Zdrowia ds. Narodowej Strategii Onkologicznej, przewodniczący Polskiego Towarzystwa Onkologicznego.
Co to jest test FIT?
FIT to badanie immunochemiczne (ang. fecal immunochemical test) określające stężenie hemoglobiny w stolcu (potocznie wykrycie krwi w kale). Zaletą tego testu jest, że wykrywa krew ludzką pochodzącą tylko z dolnego odcinka przewodu pokarmowego (jelita grubego). Co więcej, na jego wynik nie mają wpływu żadne składniki diety czy przyjmowane leki. Do wykonania testu wykorzystuje się próbkę kału pobraną w domu. W Polsce test FIT jest obecnie dostępny tylko komercyjnie.
Test FIT stosuje się głównie w celu wczesnego wykrywania raka jelita grubego. Jest więc przeznaczony dla osób, które nie mają jeszcze żadnych objawów sugerujących ten nowotwór. FIT nie znajduje zastosowania, gdy objawy sugerujące nowotwór już się pojawiły. Badanie jest szczególnie zalecane osobom od 50. do ok. 70. roku życia.
Rocznie na raka jelita grubego zapada ok. 18 tys. mieszkańców Polski. Jest on drugą przyczyną zgonów z powodów nowotworowych – rocznie z jego powodu umiera 13 tys. mieszkańców naszego kraju. Obecnie zaledwie 16 proc. przypadków raka jelita grubego jest diagnozowanych w pierwszym stadium rozwoju choroby. Tymczasem aż 90 proc. przypadków raka jelita grubego wykrytych na wczesnym etapie choroby jest wyleczalnych.
Rak jelita grubego zazwyczaj rozwija się powoli, początkowo nie dając żadnych objawów, co sprawia, że może być trudny do zauważenia w początkowych stadiach. W pilotażu Krajowej Sieci Onkologicznej prowadzonym na Dolnym Śląsku precyzyjnie określono stadium zaawansowania pacjentów z rakiem jelita grubego w momencie rozpoznania. Okazało się, że aż ponad 60 proc. zgłasza się do lekarza w III i IV stadium zaawansowania, a więc w momencie, w którym szanse na wyleczenie są znikome.
Niestety, niechętnie korzystamy z kolonoskopii, badania, które pozwala nie tylko wykryć nowotwór, ale i stany przedrakowe jelita grubego. Wokół kolonoskopii narosło mnóstwo mitów, w konsekwencji czego wiele osób ma własne, przeważnie mylne wyobrażenie na temat jej przebiegu. Badanie jest powszechnie uważana za krępujące, nieprzyjemne, choć może być wykonana w znieczuleniu. Do tego kolonoskopia nie jest dostępna we wszystkich rejonach Polski – zaledwie na 40 proc. powierzchni kraju funkcjonują ośrodki realizujące program badań przesiewowych. Z bezpłatnej kolonoskopii w ramach programu badań przesiewowych mogą skorzystać osoby bez objawów klinicznych sugerujących nowotwór jelita grubego, które nie miały jej wykonanej w ostatnich 10 latach, oraz spełniają kryterium wiekowe:
– 50-65 lat,
– lub 40-49 lat, jeśli mają/miały krewnego pierwszego stopnia, u którego rozpoznano nowotwór jelita grubego.
Biorąc pod uwagę niską zgłaszalność Polaków na przesiewową kolonoskopię i doświadczenia krajów, w których działania profilaktyczne w kierunku raka jelita grubego odnoszą efekty, eksperci proponują, aby na pierwszym etapie przesiewu zastąpić kolonoskopię nowoczesnym testem na krew utajoną w kale, czyli badaniem FIT. Dopiero w razie dodatniego wyniku pacjent byłby kierowany na kolonoskopię w celu weryfikacji.
Test FIT w przeciwieństwie do tradycyjnego badania na krew utajoną w stolcu, jest bardziej precyzyjny i mniej podatny na błędne wyniki, co sprawia, że jest bardziej skuteczny w wykrywaniu zmian chorobowych. Jednocześnie eksperci podkreślają, że niezbędne jest stosowanie dobrej jakości testów i wykonywanie badania w certyfikowanych laboratoriach
Amerykańscy naukowcy pracują nad ulepszonymi wersjami testu, które wykrywałyby w kale dodatkowe biomarkery, takie jak DNA, RNA czy białka.
FIT w liczbach
Około 10 proc. osób z dodatnim wynikiem testu FIT ma raka jelita grubego.
20-30 proc. pacjentów z dodatnim wynikiem testu FIT ma zaawansowane zmiany prekursorowe, czyli takie, które w przyszłości mogą stać się zmianami nowotworowymi.
Około 20 proc. osób z dodatnim wynikiem testu FIT ma zmiany prekursorowe w niezaawansowanym stadium rozwoju.
U 20 proc. pacjentów z dodatnim wynikiem testu FIT w czasie kolonoskopii nie wykrywa się żadnych potencjalnie niebezpiecznych zmian w jelicie grubym.
Te patogeny sprzyjają rozwojowi nowotworów. Przed niektórymi możemy się chronić