Narodowa Strategia Onkologiczna (NSO) to program na lata 2020-2030 wprowadzający kompleksowe zmiany w polskiej onkologii. Dyrektor Departamentu Lecznictwa w Ministerstwie Zdrowia Maciej Karaszewski podsumował podczas posiedzenia sejmowej podkomisji stałej ds. onkologii, co udało się zrealizować w ramach strategii i przedstawił plany na 2025 r.
Co udało się zrobić w ramach Narodowej Strategii Onkologicznej
Rozpatrzenie informacji na temat systemu profilaktyki, diagnostyki oraz leczenia nowotworów u kobiet, z uwzględnieniem procesu rehabilitacji – przedstawia Minister Zdrowia.
„Głównym działaniem w ramach NSO było wprowadzenie Krajowej Sieci Onkologicznej na mocy ustawy z 9 marca 2023 r., która jest aktualnie w nowelizacji. Cele KSO to: koordynacja opieki onkologicznej, której bardzo ważnym elementem jest koordynator dla każdego pacjenta, zagwarantowanie ciągłości opieki zaczynając od diagnostyki aż po rehabilitację, z uwzględnieniem opieki specjalistycznej (AOS) i w podstawowej opiece zdrowotnej (POZ), zapewnienie każdemu pacjentowi opieki onkologicznej opartej o jednakowe standardy diagnostyczno-terapeutyczne (jednolite ścieżki pacjenta w każdym ośrodku). Do 10 stycznia wydano obwieszczenia dotyczące 18 takich ścieżek. Standardy te obligują wszystkie ośrodki uczestniczące w Krajowej Sieci Onkologicznej do zapewnienia pacjentom takiego samego procesu opieki medycznej, zgodnego z aktualnymi i najlepszymi standardami europejskimi” – wyjaśnił dyr. Karaszewski.
Karta e-DiLO ułatwi koordynację opieki
Kluczowe ośrodki należące do sieci na przebudowę, modernizację i poszerzenie infrastruktury leczniczej otrzymają finansowananie z Krajowego Planu Odbudowy – na ten cel przeznaczono 5,2 mld zł. Na zakup sprzętu do diagnostyki i leczenia nowotworów w latach 2020-2024 ze środków NSO przeznaczonych zostało 1,4 mld zł.
W ramach KSO zaplanowane jest wprowadzenie e-DiLO (elektroniczna wersja karty diagnostyki i leczenia onkologicznego). Będzie ona zawierać ścieżkę pacjenta i ułatwiać koordynację opieki onkologicznej. Dzięki e-DiLO lekarze i pacjenci uzyskają pełny wgląd do dokumentacji pacjenta. Ułatwi to i maksymalnie przyspieszy dostęp do diagnostyki i leczenia onkologicznego.Dzięki niej możliwa również będzie ocena jakości sprawowanej opieki na każdym jej etapie. W tym roku ma się rozpocząć wdrażanie e-DiLO, a w 2026 r. stanie się obowiązkowa dla wszystkich pacjentów.
Dyr. Karaszwski przypomniał, że w 2023 r. po latach oczekiwań został uruchomiony powszechny program bezpłatnych szczepień przeciwko HPV. Obejmuje on dzieci obu płci w wieku 9-14 lat. Według stanu na 16 lutego 2025 r. zaszczepiono 587 tys. dzieci, czyli 12 proc. uprawnionej populacji. Aby zwiększyć dostępności programu od 1 września 2024 r. szczepienia są wykonywane we wszystkich przychodniach POZ oraz w zainteresowanych szkołach podstawowych. Dziecko na szczepienie można zapisać w przychodni POZ, przez infolinię 989 (7 dni w tygodniu w godz. 7-20) oraz przez Internetowe Konto Pacjenta.
Wprowadzone zostały nowe świadczenia gwarantowane – opieka nad rodzinami wysokiego dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka piersi, jajnika, jelita grubego i trzonu macicy. Ten rodzaj opieki zapewnia prewencję i umożliwia ewentualne wczesne wykrycie wybranych nowotworów dziedzicznych:
– raka piersi lub raka jajnika
– raka jelita grubego lub raka błony śluzowej trzonu macicy.
Rozszerzenie programów profilaktycznych dla kobiet
Dyr. Karaszewski szczególnie dużo uwagi poświęcił informacjom na temat systemu profilaktyki, diagnostyki i leczenia nowotworów u kobiet, z uwzględnieniem procesu rehabilitacji
W 2023 r. rozszerzone zostały grupy wiekowe uprawnione do udziału w dwóch programach profilaktycznych. Teraz z bezpłatnych badań w kierunku raka szyjki macicy (klasyczna cytologia) mogą skorzystać kobiety w wieku 25-64 lat, a w kierunku rak piersi (mammografia) – w wieku 45-74 lat. „W najbliższym czasie planujemy wprowadzić do programu profilaktyki raka szyjki macicy test HPV-HR. W przypadku wykrycia wirusa onkogennego będzie on połączony z cytologią płynną. Ten program będzie dotyczył pań w tym samym przedziale wiekowym, jaki jest aktualnie dla cytologii klasycznej. Ponieważ część świadczeniodawców musi mieć czas na przestawienie się na nowy sposób testowania, w związku z tym przewidziany jest okres przejściowy, w którym będzie można wykonywać oba rodzaje cytologii” – zapowiedział przedstawiciel Ministerstwa Zdrowia.
W programie profilaktyki raka piersi od stycznia ubiegłego roku umożliwiono ponowne objęcie skriningiem kobiet, które zakończyły 5-letni okres monitorowania po leczeniu raka piersi, w tym również tych, które po 5 latach od leczenia chirurgicznego raka piersi pozostają w trakcie uzupełniającej hormonoterapii.
Z programu została usunięta biopsja cienkoigłowa, zastąpiła ją biopsja gruboigłowa z określeniem typu histologicznego u kobiet, u których stwierdzono nieprawidłowości podczas badania mammograficznego lub USG piersi. Umożliwiono wykonanie oceny immunohistochemicznej receptora ER, PgR i HER2 oraz Ki67 z materiału z biopsji gruboigłowej guza piersi w przypadku potwierdzenia w badaniu histopatologicznym komórek raka na etapie pogłębionej diagnostyki programu profilaktyki raka piersi.
Wprowadzono wymóg stosowania do badań przesiewowych wyłącznie mammografów cyfrowych. Zaktualizowano i dostosowano do powyższej zmiany przepisy dotyczące kontroli jakości badań mammograficznych, audytu klinicznego zdjęć mammograficznych oraz wymogi dotyczące mammografu cyfrowego. „Wprowadzono obowiązek przekazywania do niezależnego ośrodka audytorskiego zdjęć mammograficznych. Dodatkowo zaproponowano kierowanie kobiet, u których wśród członków rodziny – u matki, siostry, córki – wystąpił rak piersi lub lub mutacje w obrębie genów BRCA1/BRCA2 do świadczenia opieki nad rodzinami wysokiego dziedzicznie uwarunkowanego ryzyka zachorowania na raka piersi lub raka jajnika” – przypomniał dyr. Karaszewski.
Większa troska o kobiety w ciąży, które mają raka piersi
Planowana jest zmiana standardu opieki okołoporodowej w zakresie świadczeń profilaktycznych i konsultacji medycznych wykonywanych u kobiet w ciąży. Zmiana polega na możliwości zlecenia przez osobę sprawującą opiekę nad kobietą w ciąży badania USG piersi w szczególności u ciężarnych po 35. roku życia w sytuacjach klinicznych zmian w piersi lub gdy obciążenia rodziny wskazują na wyższe ryzyko raka. Celem tych zmian jest nacisk na profilaktykę wtórną raka piersi.
Rak piersi rozpoznawany u kobiet w ciąży jest zazwyczaj bardziej zaawansowany niż w populacji kobiet niebodących w ciąży. Wynika to prawdopodobnie z faktu, że rosnący guz piersi traktowany jest często jako fizjologiczny odpowiedź z tkanki gruczołowej na zmiany hormonalne związane z ciążą. Diagnostyka u kobiet w ciąży opóźniona jest przeważnie o 2-7 miesięcy od pojawienia się pierwszych symptomów. Wiadomo natomiast, że opóźnienie rozpoznania o 6 miesięcy wpływa na zwiększenie liczby chorych z przerzutami do regionalnych węzłów chłonnych o ponad 5 proc., co wiąże się z zdecydowanie gorszym rokowaniem.
Badanie genetyczne aCGH oraz analiza ekspresji genu lub kilku genów, w tym genów fuzyjnych, przy użyciu metody Real-Time PCR zostały dodane do koszyka świadczeń gwarantowanych z zakresu AOS 1 stycznia 2025 r. Badania te są wykorzystywane w diagnostyce prenatalnej i postnatalnej chorób rzadkich oraz nowotworów układu mieloidalnego lub limfoidalnego, a także do monitorowania odpowiedzi na leczenie lub monitorowania minimalnej choroby resztkowej w trakcie leczenia i po jego zakończeniu.
Kompleksowa opieka, czyli KON-Pierś
„Powstały centra kompetencji raka piersi, czyli Breast Cancer Units, oparte na wyspecjalizowanych jednostkach koordynujących, w ramach których prowadzona jest kompleksowa diagnostyka i terapia (tzw. KON-Pierś). Ścieżka postępowania z pacjentkami w modelu kompleksowej diagnostyki leczenia nowotworu opiera się na skoordynowanych działaniach jednego ośrodka zapewniającego wymaganą infrastrukturę oraz wielodyscyplinarny zespół terapeutyczny planujący i koordynujący cały zakres leczenia. W ramach tej kompleksowości pacjentki mają zapewnioną diagnostykę, leczenie zabiegowe i systemowe, rekonstrukcję piersi, radioterapię, rehabilitację pozabiegową oraz opiekę psychologiczną, a jeżeli rokowanie jest niekorzystne to opiekę paliatywną. W tej chwili jest 39 realizatorów kompleksowej opieki onkologicznej w raku piersi” – poinformował dyr. Karaszewski.
W ginekologii onkologicznej zostały wprowadzone dwa świadczenia profilaktyczne. Są to profilaktyczne usunięcie jajników i jajowodów, redukujące ryzyko raka jajników i jajowodów u nosicielek patogennych mutacji BRCA1/BRCA2 oraz profilaktyczna mastektomia, również dotycząca kobiet z podwyższonym ryzykiem lub bardzo wysokim ryzykiem zachorowania nowotwór piersi.
„Moduł rehabilitacji w ramach KON-PIERŚ jest kluczowym elementem procesu leczenia skupiającym się na przywróceniu sprawności fizycznej oraz poprawie jakości życia pacjentek po leczeniu onkologicznym. Rehabilitacja może być rozpoczęta już przed leczenia onkologicznego lub bezpośrednio po wypisie ze szpitala albo w ciągu 21 dni od wypisu po leczeniu chirurgicznym. Jej celem jest niedopuszczenie do rozwoju obrzęku limfatycznego oraz przywrócenie sprawności kończyny górnej, poprawa statyki ciała, zmniejszenie dolegliwości bólowych. Co ważne, czas realizacji dla każdej pacjentki jest ustalany indywidualnie przez lekarza lub fizjoterapeutę” – wyjaśnił przedstawiciel MZ.
Na czym polega Narodowa Strategia Onkologiczna
Najważniejszym celem NSO jest zwiększenie liczby osób przeżywających 5 lat od zakończenia terapii onkologicznej oraz zmniejszenie zapadalności na choroby nowotworowe. Narodowa strategia ma również poprawić jakość życia pacjentów w trakcie leczenia onkologicznego i po jego zakończeniu.
NSO została podzielona na pięć obszarów kluczowych dla odwrócenia niekorzystnych trendów epidemiologicznych, poprawy skuteczności terapii onkologicznych i dostosowania rozwiązań systemowych do potrzeb pacjentów z chorobą nowotworową.
Te obszary to:
Inwestycje w kadry – mają na celu zwiększenie liczby lekarzy, pielęgniarek i innych specjalistów z obszaru onkologii oraz podniesienie jakości ich kształcenia.
Inwestycje w edukację, prewencję pierwotną i styl życia polegają na nauce dzieci, młodzieży i dorosłych Polaków, jak świadomie dbać o swoje zdrowie, by ograniczyć ryzyko zachorowania na nowotwór, wspieraniu zdrowego odżywiania oraz wprowadzeniu rozwiązań służących ograniczeniu używania wyrobów tytoniowych.
Inwestycje w pacjenta i prewencję wtórną poprzez ułatwienie dostępu do badań przesiewowych mają sprawić, że będzie można wcześniej wykrywać nowotwory. Polegają na wprowadzeniu nowych badań przesiewowych i większym zaangażowaniu w wykrywanie nowotworów lekarzy POZ oraz lekarzy medycyny pracy.
Inwestycje w naukę i innowacje to zwiększenie możliwości udziału pacjentów onkologicznych w badaniach klinicznych, ułatwienie dostępu do innowacyjnych terapii onkologicznych przez zwiększenie liczby refundowanych terapii.
Inwestycje w system opieki onkologicznej polegają na zapewnieniu wszystkim pacjentom onkologicznym najwyższej jakości leczenia, zwiększeniu dostępu do nowoczesnej aparatury medycznej, poprawie jakości życia chorych na nowotwory, w tym umożliwieniu lepszego dostępu do różnych form rehabilitacji, wspieraniu rozwoju opieki paliatywnej i hospicyjnej.
Testy HPV-DNA wkrótce w ramach NFZ – co to oznacza dla pacjentek?