Ostra białaczka limfoblastyczna (ALL, Acute Lymphoblastic Leukemia) to nowotwór układu krwiotwórczego, który powstaje w wyniku niekontrolowanego rozrostu niedojrzałych limfoblastów (prekursorów limfocytów B lub T) w szpiku kostnym. ALL rozwija się szybko i wymaga pilnego leczenia.
Jak dochodzi do powstania choroby? Limfoblasty są niedojrzałymi formami limfocytów, które w normalnych warunkach przekształcają się w limfocyty B lub T. W ostrej białaczce limfoblastycznej limfoblasty mnożą się w sposób niekontrolowany i zastępują zdrowe komórki krwi.
Warto wiedzieć, że ostra białaczka limfoblastyczna to najczęstszy nowotwór krwi u dzieci. Szczyt zachorowań następuje między 2. a 5. rokiem życia. Może występować także u dorosłych, ale rzadziej i wówczas z gorszym rokowaniem.
Objawy ostrej białaczki limfoblastycznej
Ostra białaczka limfoblastyczna rozwija się szybko, więc objawy często pojawiają się nagle. Objawy mogą obejmować te wynikające z niewydolności szpiku kostnego, np.:
– anemia: bladość skóry, zmęczenie, osłabienie, duszność,
– małopłytkowość: skłonność do siniaków, krwawienia z nosa, dziąseł, drobne wybroczyny na skórze,
– leukopenia: osłabienie odporności, częste infekcje.
Objawy związane z nagromadzeniem limfoblastów to powiększenie węzłów chłonnych lub śledziony lub wątroby, bóle kostne i stawowe (nacieki w kościach i stawach). uczucie pełności w jamie brzusznej (z powodu powiększonej śledziony).
Przy ostrej białaczce limfoblastycznej mogą wystąpić również objawy:
– objawy ogólne takie jak gorączka bez wyraźnej przyczyny, utrata masy ciała i brak apetytu czy nocne poty,
– objawy neurologiczne, które są rzadsze, ale mogą obejmować: bóle głowy, nudności, wymioty oraz objawy neurologiczne wynikające z nacieków w układzie nerwowym.
Przyczyny i czynniki ryzyka w ostrej białaczce limfoblastycznej
Przyczyny ostrej białaczki limfoblastycznej nie są dokładnie znane, ale choroba jest związana z mutacjami genetycznymi i chromosomalnymi.
Do czynników ryzyka zalicza się:
– ekspozycja na promieniowanie jonizujące,
– zespoły genetyczne (np. zespół Downa, zespół Blooma),
– historia chemioterapii lub radioterapii,
– zaburzenia w chromosomach (np. obecność translokacji chromosomalnych, takich jak t(9;22), czyli chromosom Philadelphia).
Diagnostyka ostrej białaczki limfoblastycznej
Diagnostyka ostrej białaczki limfoblastycznej opiera się na morfologii krwi. Należy obserwować czy jest podwyższona lub obniżona liczba białych krwinek oraz czy jest niska liczba czerwonych krwinek i płytek krwi.
Do rozpoznania choroby wykorzystuje się badanie szpiku kostnego poprzez wykrycie limfoblastów, które zajmują większość przestrzeni szpiku. Do diagnostyki służy również immunofenotypowanie (czyli określenie, czy limfoblasty pochodzą z linii B czy T), cytogenetyka i badania molekularne (wykrycie mutacji lub translokacji chromosomalnych, np. t(9;22), t(12;21)) oraz wykonuje się badanie płynu mózgowo-rdzeniowego (sprawdzenie, czy choroba zajęła ośrodkowy układ nerwowy).
Leczenie ostrej białaczki limfoblastycznej
Leczenie ostrej białaczki limfoblastycznej jest intensywne. Leczenie jest wieloetapowe i składa się z:
– indukcji remisji: celem jest wyeliminowanie większości komórek nowotworowych oraz wykorzystanie chemioterapii wielolekowej,
– konsolidacji: celem jest zniszczenie resztkowych komórek białaczkowych oraz intensywniejsza chemioterapia lub radioterapia,
– leczenia podtrzymującego: celem jest zapobieganie nawrotom choroby. Ten etap często trwa od 2 do 3 lat,
– leczenia układu nerwowego. Profilaktyczne pacjent przyjmuje chemioterapię lub radioterapię do płynu mózgowo-rdzeniowego,
– przeszczepu szpiku kostnego. Przeszczep stosowany u pacjentów z wysokim ryzykiem nawrotu lub w przypadku braku skuteczności standardowej terapii.
Dostępne terapie poprawiające rokowanie:
– przeciwciała monoklonalne: Terapie celowane, np. blinatumomab i inotuzumab ozogamycyny,
– inhibitory kinazy tyrozynowej (TKI): Stosowane w przypadku ALL z chromosomem Philadelphia (np. imatynib, dasatynib),
– immunoterapia CAR-T: Nowatorska metoda, w której limfocyty T pacjenta są modyfikowane genetycznie, by zwalczać komórki białaczkowe,
– przeszczep szpiku kostnego: Może znacząco poprawić rokowanie w przypadku pacjentów z wysokim ryzykiem nawrotu.
Rokowanie
Rokowanie w przebiegu ostrej białaczki limfoblastycznej (ALL) zależy od wielu czynników, w tym wieku pacjenta, typu choroby, wyników badań genetycznych i molekularnych oraz odpowiedzi na leczenie.
Rokowanie w przebiegu ostrej białaczki limfoblastycznej u dzieci jest zazwyczaj bardzo dobre. Około 80–90% pacjentów osiąga długotrwałą remisję, a większość z nich jest wyleczona. Do czynników poprawiających rokowania u dzieci zalicza się:
– wiek 1–10 lat w momencie diagnozy,
– liczba białych krwinek (WBC) <50 000/μl w chwili rozpoznania,
– brak niekorzystnych zmian genetycznych, takich jak chromosom Philadelphia (t(9;22)),
– osiągnięcie pełnej remisji w ciągu pierwszych 4 tygodni leczenia.
Niestety u dorosłych pacjentów rokowania są gorsze, ale nowoczesne terapie poprawiają wyniki leczenia. Ogólna przeżywalność 5-letnia jest dużo niższa. 30–40% pacjentów dorosłych osiąga długoterminową remisję. Gorsze rokowanie niż u dzieci związane są z trudniejszymi do leczenia mutacjami genetycznymi i mniejszą tolerancją na intensywną chemioterapię. Wśród czynników pogarszających rokowanie u dorosłych należą:
– wiek powyżej 60 lat,
– liczba WBC >50 000/μl,
– obecność niekorzystnych mutacji genetycznych (np. chromosom Philadelphia),
– ograniczona odpowiedź na chemioterapię w fazie indukcji.
Kluczowe czynniki rokownicze w ostrej białaczce limfoblastycznej to:
– wiek pacjenta:
* Dzieci (1–10 lat): Najlepsze rokowanie.
* Niemowlęta (<1 roku) i osoby starsze (>60 lat): Najgorsze rokowanie.
– liczba białych krwinek (WBC) w momencie diagnozy:
* Wyższe wartości (>50 000/μl) wiążą się z gorszym rokowaniem.
– typ immunologiczny:
* ALL z komórek B: Zazwyczaj lepsze rokowanie.
* ALL z komórek T: Mniej korzystne rokowanie, ale zależy od podtypu i odpowiedzi na leczenie.
– zmiany genetyczne i molekularne:
* Korzyści: Obecność translokacji t(12;21) (ETV6-RUNX1) wiąże się z dobrym rokowaniem.
* Ryzyko: Chromosom Philadelphia (t(9;22)) lub mutacje MLL są niekorzystne.
– szybkość odpowiedzi na leczenie:
* Pacjenci, którzy osiągają pełną remisję w ciągu pierwszych 4 tygodni leczenia, mają lepsze rokowanie.
– obecność komórek białaczkowych w płynie mózgowo-rdzeniowym:
*Zajęcie ośrodkowego układu nerwowego (OUN) pogarsza rokowanie.
Długoterminowym wyzwaniem są nawroty choroby. Mogą wystąpić, szczególnie u pacjentów z niekorzystnymi czynnikami rokowniczymi. Częste są rónież powikłania związane z leczeniem typu: Infekcje, uszkodzenie narządów, wtórne nowotwory.
Podsumowując, rokowanie w ostrej białaczce limfoblastycznej jest bardzo zróżnicowane i zależy od odpowiedzi na leczenie oraz indywidualnych cech pacjenta. Nowoczesne terapie znacząco poprawiają wyniki leczenia.
Przełom w PBL: długotrwała remisja dzięki nowoczesnym terapiom