Nowotwory jajnika należą do grupy jednych z bardziej trudnych do wykrycia raków. Często rozwijają się bez wyraźnych objawów we wczesnych stadiach, co sprawia, że w wielu przypadkach diagnoza następuje dopiero w zaawansowanym stadium choroby. Właśnie dlatego tak ważne jest, aby kobiety regularnie poddawały się badaniom ginekologicznym i zwracały uwagę na wszelkie niepokojące objawy, a w razie konieczności aby wykonały badanie markerów nowotworów jajnika – CA 125.
W diagnostyce raka jajnika wykorzystuje się marker nowotworowy CA 125 (z ang. carcinoma antigen 125, carcinoma antigen 125), który jest jednym z najczęściej stosowanych narzędzi wczesnego wykrywania tej choroby. Warto jednak wiedzieć, że CA 125 nie jest markerem całkowicie specyficznym dla raka jajnika. Może być również podwyższony w przypadku innych stanów zapalnych lub chorób ginekologicznych, dlatego nie należy go traktować jako jedynego narzędzia w diagnostyce nowotworu.
Co to jest CA 125?
CA 125 to białko, które naturalnie występuje w organizmach zdrowych osób w małych ilościach, jednak w przypadku niektórych nowotworów, w tym raka jajnika, poziom tego markera może się znacznie podnieść. Jest to glikoproteina, która jest produkowana przez komórki jajnika, ale także przez komórki innych narządów, takich jak błona śluzowa jamy brzusznej czy opłucnej. Marker ten jest wytwarzany również przez komórki nowotworowe w jajnikach, co sprawia, że jego poziom wzrasta w odpowiedzi na rozwój raka.
Zastosowanie markera CA 125
Marker CA 125 wykorzystywany jest głównie w diagnostyce raka jajnika, ale również w monitorowaniu leczenia i wczesnym wykrywaniu ewentualnych nawrotów choroby. Jego zastosowanie obejmuje:
Diagnostyka wstępna – Pomimo że test na CA 125 nie jest wykorzystywany do rutynowego przesiewowego badania populacji, w przypadkach, gdy istnieje podejrzenie raka jajnika, oznaczenie poziomu markera CA 125 może wspomóc diagnozę. W szczególności zaleca się to u kobiet, które mają objawy mogące wskazywać na raka jajnika. Należy wówczas zwrócić szczególną uwagę na objawy takie jak bóle brzucha, wzdęcia, zmiany w rytmie wypróżnień, utrata apetytu czy częste oddawanie moczu.
Monitorowanie leczenia – Po zdiagnozowaniu raka jajnika marker CA 125 może być pomocny w ocenie skuteczności leczenia. Obniżający się poziom CA 125 w odpowiedzi na terapię (np. chemioterapię) wskazuje na to, że leczenie przynosi efekty. Z kolei wzrost poziomu tego markera może sugerować, że choroba postępuje lub wystąpił jej nawrót.
Wczesne wykrywanie nawrotów – Po zakończeniu leczenia nowotworowego, marker CA 125 jest regularnie monitorowany w celu wykrycia ewentualnych nawrotów choroby. W przypadku wzrostu poziomu CA 125 po terapii onkologicznej, może to sugerować, że rak jajnika powrócił, co wymaga dalszej diagnostyki i ewentualnej zmiany terapii.
Czy podwyższony poziom CA 125 zawsze oznacza raka jajnika?
Podwyższony poziom CA 125 nie zawsze wskazuje na obecność raka jajnika. Jest to marker, który może wzrosnąć również w przypadku innych chorób ginekologicznych, zapalnych, a także w niektórych stanach fizjologicznych. Oto przykłady stanów, które mogą powodować wzrost poziomu CA 125:
Choroby zapalne jajników i macicy – Takie jak zapalenie jajników, endometrioza, torbiele jajników, czy zapalenie miednicy mniejszej. Wzrost CA 125 może być wynikiem reakcji organizmu na stan zapalny w obrębie narządów rodnych.
Menstruacja – U niektórych kobiet poziom CA 125 może wzrosnąć w okresie menstruacji. To naturalne zjawisko związane z cyklem hormonalnym.
Ciąża – W niektórych przypadkach wczesna ciąża może powodować wzrost poziomu CA 125. Warto podkreślić, że zmiany poziomu tego markera mogą również występować w późniejszych etapach ciąży.
Choroby wątroby i płuc – Wzrost CA 125 może wystąpić w przypadku chorób takich jak marskość wątroby, zapalenie wątroby czy choroby płuc, w tym zapalenie opłucnej.
Choroby przewodu pokarmowego – Takie jak zapalenie trzustki, choroba wrzodowa żołądka czy zespół jelita drażliwego.
Marker CA 125 a inne badania
Ponieważ CA 125 nie jest markerem specyficznym tylko dla raka jajnika, jego wynik nie może stanowić jedynej podstawy do postawienia diagnozy. Aby potwierdzić lub wykluczyć nowotwór jajnika, zaleca się wykonanie innych badań diagnostycznych, takich jak:
– USG transwaginalne – Jest to podstawowe badanie obrazowe stosowane do oceny jajników, pozwalające na wykrycie torbieli, guzów czy innych nieprawidłowości.
– Tomografia komputerowa (TK) – Może być użyta w przypadku podejrzenia rozprzestrzeniania się nowotworu poza jajnik.
– Biopsja – W przypadku wątpliwości co do charakteru zmiany, może być konieczna biopsja, w której pobiera się próbkę tkanki do analizy histopatologicznej.
Wartość markera CA 125 w przesiewowych badaniach
Chociaż marker CA 125 może być pomocny w diagnostyce i monitorowaniu leczenia raka jajnika, nie jest zalecany do rutynowego przesiewowego badania kobiet, które nie mają objawów. Badania przesiewowe, takie jak oznaczenie poziomu CA 125, nie wykazały wystarczającej skuteczności w wykrywaniu raka jajnika w jego wczesnych stadiach w populacji ogólnej. Zamiast tego, ważniejsza jest regularna kontrola ginekologiczna oraz zwracanie uwagi na objawy, takie jak wzdęcia, bóle brzucha, czy problemy z trawieniem, które mogą sugerować problem w obrębie jajników.
Marker CA 125 jest ważnym markerem w diagnostyce raka jajnika i monitorowaniu leczenia, ale jego podwyższony poziom nie zawsze wskazuje na obecność nowotworu. Może być również wynikiem innych chorób zapalnych czy fizjologicznych zmian w organizmie. W związku z tym, jego oznaczenie powinno być zawsze częścią szerszej diagnostyki, obejmującej również badania obrazowe oraz konsultacje z lekarzem specjalistą. Regularne kontrole ginekologiczne i dbanie o zdrowie są kluczowe w wczesnym wykrywaniu chorób nowotworowych.
Markery nowotworowe – jak pomagają w diagnostyce nowotworów?