Polacy niechętnie poddają się kolonoskopii, a to badanie może uratować życie. Dzięki temu badaniu przesiewowemu możliwe jest wykrycie raka jelita grubego choroby we wczesnych stadiach. Niestety kolonoskopia wciąż wzbudza uczucie wstydu, dyskomfortu emocjonalnego, strachu przed bólem.
Rak jelita grubego – zachorowalność, przyczyny
Rocznie na raka jelita grubego zapada ok. 18 tys. mieszkańców Polski. Jest on drugim, po raku płuca, nowotworem w polskiej populacji. 13 tys. osób umiera rocznie z powodu tego nowotworu.
U co trzeciego-czwartego Polaka rak jelita grubego diagnozowany jest w zaawansowanym stadium. Późno wykryty nowotwór często oznacza zaawansowaną postać choroby lub przerzuty.
W Polsce obserwuje się najbardziej dynamiczny wzrost zachorowań na raka jelita grubego w porównaniu z innymi państwami europejskimi.
Rak jelita grubego – zachorowalność, przyczyny Rocznie na raka jelita grubego zapada ok. 18 tys. mieszkańców Polski. Jest on drugim, po raku płuca, nowotworem w polskiej populacji. 13 tys. osób umiera rocznie z powodu tego nowotworu. U co trzeciego-czwartego Polaka rak jelita grubego diagnozowany jest w zaawansowanym stadium. Późno wykryty nowotwór często oznacza zaawansowaną postać choroby lub przerzuty. W Polsce obserwuje się najbardziej dynamiczny wzrost zachorowań na raka jelita grubego w porównaniu z innymi państwami europejskimi.
Program przesiewowy – dla kogo, jak często
Aż 90 proc. przypadków raka jelita grubego wykrytych we wczesnym stadium jest wyleczalnych, a wykrycie tego nowotworu na wczesnym etapie jest możliwe tylko dzięki kolonoskopii. Bezpłatna profilaktyczna kolonoskopia wykonywana jest w ramach Programu badań przesiewowych raka jelita grubego funkcjonuje od 2000 r. W latach 20122021 wysyłane były imienne zaproszenia do osób w wieku 55-65 lat. Obecnie podstawą do zapisania się na profilaktyczną kolonoskopię jest wypełnionienie specjalnej ankiety. Jest ona dostępna pod adresem http://pbp.org.pl oraz na stronach placówek biorących udział w programie. Ich wykaz jest dostępny na stronie nfz.gov.pl.
Od IV kwartału 2022 r. w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia udział w badaniu mogą wziąć osoby bez objawów klinicznych sugerujących nowotwór jelita grubego, które nie miały wykonanej kolonoskopii w ostatnich 10 latach oraz spełniają kryterium wiekowe:
▶ 50-65 lat lub
▶ 40-49 lat mające krewnego pierwszego stopnia, u którego rozpoznano nowotwór jelita grubego.
Bezpłatna kolonoskopia przysługuje także jeśli masz:
▶ 25-49 lat i jesteś z rodziny, w której występuje zespół Lyncha;
▶ 20-49 lat i jesteś z rodziny, w której występuje zespół polipowatości rodzinnej gruczolakowatej (na pierwsze badanie konieczne jest skierowanie z poradni genetycznej).
Rak jelita grubego jest bardzo dobrym celem dla badań profilaktycznych, ponieważ idealnie wpisuje się w cechy, które Światowa Organizacja Zdrowia już w latach 60. wytyczyła dla wszystkich badań profilaktycznych. Proces powstawania nowotworu zajmuje od 7 do 12 lat. Jest zatem bardzo dużo czasu, żeby interweniować.
Rak jelita grubego rozwija się ze zmian łagodnych, czyli polipów. Ani polipy, ani rak we wczesnym stadium zazwyczaj nie dają objawów. Istotą profilaktycznej kolonoskopii jest znalezienie tych bezobjawowych jeszcze zmian i – o ile to możliwe – ich usunięcie. Takie postępowanie pozwala zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka jelita grubego nawet o 60-90 proc.
Częstość występowania polipów i ryzyko ich zezłośliwienia wzrasta z wiekiem. Znacząca większość nowych zachorowań jest wykrywana u osób po 65. roku życia. W tym wieku 25 proc. osób ma polipy, a 5 proc. jest zagrożonych rozwojem raka. Ostatnie badania naukowe wskazują, że wystarczy jedna kolonoskopia na 17 lat, by zmniejszyć istotnie ryzyko zachorowania na raka jelita grubego.
Na czym polega kolonoskopia
Kolonoskopia jest badaniem, podczas którego lekarz może dokładnie obejrzeć jelito grube od środka. Polega ona na wprowadzeniu poprzez odbyt do dolnego odcinka przewodu pokarmowego endoskopu, czyli cienkiego i giętkiego przyrządu zakończonego kamerką. Lekarz dzięki temu może dokładnie obejrzeć tkanki wyścielające jelito grube, a nawet część jelita cienkiego.
Kolonoskopia trwa od 15 do 40 minut. Lekarz pobiera wycinki lub od razu usuwa polipy o średnicy do 15 mm. Pobrany materiał trafia do badania histopatologicznego w celu wykluczenia niebezpiecznych zmian. Tak więc kolonoskopia z jednej strony pozwala na wczesną interwencję w przypadku nowotworu jelita grubego, czyli na podjęcie leczenia jeszcze w okresie bezobjawowym choroby, a drugiej – poprzez usunięcie polipów – może zapobiec wystąpieniu choroby w przyszłości.
Badanie może nie należy do najprzyjemniejszych, ale nie jest bolesne. Eksperci oceniają, że większość pacjentów, bo ok. 80 proc., spokojnie może przejść kolonoskopię bez znieczulenia. Niemniej, w zależności od wskazań medycznych, badanie może być przeprowadzone w znieczuleniu miejscowym lub ogól- nym. Kolonoskopia w znieczuleniu miejscowym (z zastosowaniem żelu znieczulającego) przysługuje każdemu pacjentowi, który nie ma do tego przeciwwskazań medycznych.
Natomiast kolonoskopia w znieczuleniu ogólnym (sedacji) – zgodnie z zapisami rozporządzenia Ministra Zdrowia z 24 czerwca 2022 r. – dostępne jest dla osób po przebytych rozległych operacjach w obrębie jamy brzusznej, zwłaszcza operacjach ginekologicznych, w tym cięciach cesarskich, i operacjach będących wynikiem powikłań medycznych; po niepełnych lub bardzo bolesnych badaniach endoskopowych jelita grubego w przeszłości; oraz osób, które zgłaszają świadczeniodawcy duży lęk przed wykonaniem badania.
Kolonoskopia wykonywana w znieczuleniu ogólnym, wymaga obecności osoby towarzyszącej, która odbierze pacjenta po ok. 2 h od momentu rozpoczęcia badania.
Przygotowanie do badania
W przygotowaniu do kolonoskopii niezbędne jest staranne oczyszczenie jelita. W dniu poprzedzającym badanie od południa obowiązuje ścisła dieta oraz zastosowanie leków przeczyszczających na receptę. Na 2-3 godziny przed badaniem trzeba powstrzymać się od przyjmowania wszystkich płynów w tym wody. W dniu badania należy przyjąć leki stosowane przewlekle.
Na 2-3 dni przed badaniem nie należy przyjmować produktów zawierających ziarna i pestki, należy ograniczyć w diecie potrawy tłuste, ciężkostrawne. W dniu poprzedzającym badanie można w godzinach rannych spożyć lekkie śniadanie, w dalszej części dnia należy powstrzymać się od przyjmowania posiłków, można pić do woli wodę lub inne płyny (klarowne soki, herbata, bulion). W dniu badania można pić tylko wodę.
W przypadku trudności z przygotowaniem się do badania, w szczególności w przypadku pogorszenia samopoczucia, konieczny jest kontakt z lekarzem.
Kolonoskopia – dlaczego warto
Osoby w wieku 70-74 lat, które przeszły kolonoskopię przesiewową, miały istotnie statystycznie niższe ryzyko zachorowania na raka jelita grubego niż osoby, które nie poddały się takiemu badaniu. Wykazano, że zmniejszenie ryzyka zgonu z powodu raka jelita grubego wynosi 88 proc. wśród osób, które uczestniczą w badaniach przesiewowych, w porównaniu z osobami, które nie biorą w nich udziału.
Nasza wiedza o badaniach profilaktycznych w kierunku nowotworów
Badanie z 2022 r. „Dlaczego się nie badamy? Profilaktyka nowotworowa Polek i Polaków” przeprowadzone przez Stowarzyszenia Pomocy Chorym na Mięsaki i Czerniaki Sarcoma pokazało, że:
▶ 39 proc. Polek i Polaków nie wie, że w Polsce dostępne są bezpłatne, finansowane przez NFZ badania profilaktyczne wykrywające nowotwór na wczesnym etapie.
▶ 46 proc. Polek i Polaków nie potrafi wymienić żadnego badania profilaktycznego w kierunku nowotworów.
▶ 64 proc. badanych nie wykonuje regularnych badań profilaktycznych w kierunku nowotworów. ▶ 36 proc. badanych nie wie, gdzie w swojej okolicy może wykonać badania profilaktyczne wykrywające nowotwór.
▶ 19 proc. Polek i Polaków twierdzi, że profilaktyka nie uratuje im życia.
KOMENTARZ EKSPERTA
DR HAB. N. MED. ADAM PRZYBYŁKOWSKI Klinika Gastroenterologii i Chorób Wewnętrznych, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Ludzie bardzo boją się kolonoskopii. A niesłusznie, bo przeprowadzona w znie- czuleniu ogólnym nie jest w żaden sposób bolesna, nie sprawia żadnego dyskomfortu osobie badanej. Natomiast jej znaczenie bardzo zwiększyło się na przestrzeni ostatnich lat. Jeszcze 20 lat temu była wykonywana w niewielu ośrodkach, jej dostępność, podobnie jak doświadczenie lekarzy, była niewielka.
Kolonoskopia jest bardzo ważna, gdyż… większość – ponad 90 proc. – nowotworów jelita grubego rozwija się na bazie polipa.
Jeśli pacjent nie ma silnych predyspozycji genetycznych to czas, jaki mija od powstania polipa do przekształcenia się go w inwazyjnego raka, to 10 lat. Dlatego – przekładając to na praktykę – każdy, kto raz na jakiś czas poddaje się kolonoskopii, podczas której zostaną wycięte (jeśli są) wszystkie polipy, praktycznie redukuje ryzyko zachorowania na raka jelita grubego do zera.
To podobna sytuacja, jak z rakiem szyjki macicy, gdzie badania cytologiczne pozwalają wyłapać zmiany przednowotworowe i wdrożyć leczenie na takim etapie, że do rozwoju nowotworu inwazyjnego nigdy nie dojdzie.
Na świecie są… dostępne wyniki dużych populacyjnych badań z których wynika, że kolonoskopia zmniejsza śmiertelność na skutek raka jelita grubego i poprawia wykrywalność tego nowotworu.
Ostatnio promowane jest dwuetapowe podejście do diagnostyki raka jelita grubego: pierwszy etap polega na zrobieniu badania na krew utajoną w kale, najlepiej jeśli jest to test immunochemiczny, jest mniej podatny na generowanie fałszywych wyników związanych np. z tym, co jemy. Natomiast jeśli taki test na obecność krwi utajonej wypadnie dodatnio, to w drugim kroku wykonujemy kolonoskopię, żeby sprawdzić, czy źródło krwi w przewodzie pokarmowym to nie jest jakiś polip czy już rozwinięty nowotwór.
Przyznam jednak, że… ja jestem zwolennikiem starej szkoły, która wychodzi z założenia, że kolonoskopię powinno się proponować każdemu, kto ukończył 50. rok życia – i tak jest zorganizowany program zapobiegania nowotworom jelita grubego w naszym kraju.
Niektórzy specjaliści rekomendują wykonywanie kolonoskopii już od 45. roku życia, przy czym wszystkie te rekomendacje dotyczą pacjentów bezobjawowych, którzy nie mają także przypadków raka jelita grubego w rodzinie – bo jeśli ktoś w naszej rodzinie chorował na nowotwór tego typu, to pierwszą kolonoskopię wykonujemy 10 lat wcześniej, niż wiek zachorowania na raka w rodzinie.
Wypowiedź eksperta: Medkurier.pl: „Rak jelita grubego to plaga, niemal epidemia w Polsce”. Dostęp z dn. 14.06.2023 r. https://medkurier.pl/rakjelita-grubego-to-plaga-niemal-epidemia-w-polsce/ Fot.: Warszawski Uniwersytet Medyczny https://www.wum.edu.pl/WUM-Swiatowy-sukcestransplantologow-z-UCK-WUM
Treść artykułu pochodzi z opracowania Health Insight sp z o.o., przygotowanego w formie raportu „ZNACZENIE BADAŃ PRZESIEWOWYCH W KIERUNKU CHORÓB ONKOLOGICZNYCH” dla Polskiej Koalicji Pacjentów Onkologicznych. Całość opracowania można znaleźć na stronie: healthinsight.pl
Przeczytaj także:
BADANIA PRZESIEWOWE: Badania przesiewowe – klucz do wczesnej diagnozy nowotworów, z którego wciąż korzystamy za rzadko
RAK PIERSI: Mammografia: Kluczowa rola w wykrywaniu raka piersi przed wystąpieniem objawów
RAK SYJKI MACICY: Rak szyjki macicy – wczesne wykrycie ratuje życie
RAK PŁUCA: Niskodawkowa tomografia komputerowa – nowy etap w profilaktyce raka płuca
RAK JELITA GRUBEGO: Kolonoskopia – klucz do wczesnego wykrycia raka jelita grubego