Regularnie wykonywane badania przesiewowe, zwane także skriningiem pomagają wykryć raka na długo przed pojawieniem się objawów, co pozwala skutecznie go leczyć. Osoby, w rodzinie których występuje wysoka zachorowalność na nowotwory, a także u krewnych w młodym wieku (do 50. roku życia) powinny szczególnie o nich pamiętać.
Celem badania przesiewowego jest wykrycie stanu przednowotworowego lub nowotworu we wczesnym stadium u osób, które nie mają objawów choroby tak, by zaoferować im wczesną diagnostykę i szybsze leczenie. W Polsce prowadzone są trzy programy badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy, raka piersi i jelita grubego.
Tekst został opublikowany w publikacji ONKOPORADNIK – wsparcie pacjentów onkologicznych, ich opiekunów oraz rodzin
Profilaktyka raka jelita grubego
Zarówno wśród mężczyzn jak i kobiet nowotworem o wysokiej zachorowalności jest rak jelita grubego zajmujący 2-3 pozycję wśród zachorowań i zgonów. Rozwija się długo, nawet przez kilka lat, i przez ten czas może nie dawać żadnych objawów. Dlatego tak ważne jest jego wczesne wykrycie.
Do skriningu raka jelita grubego i zmian przedrakowych służy badanie kolonoskopowe, podczas którego lekarz ogląda wnętrze jelit po to, by wykryć polipy. Polipy są łagodnymi zmianami, które z czasem mogą się przekształcić w złośliwy nowotwór. Podczas kolonoskopii istnieje możliwość usunięcia niektórych polipów, dzięki czemu rak jelita grubego nie ma szans się rozwinąć.
W Programie badań przesiewowych raka jelita grubego z bezpłatną kolonoskopią (skierowanie nie jest potrzebne) mogą wziąć udział osoby:
– niemające objawów sugerujących nowotwór jelita grubego,
– które nie wykonywały kolonoskopii w ciągu ostatnich 10 lat,
– spełniające kryterium wiekowe: 50-65 lat, lub 40-49 lat – jeśli krewny pierwszego stopnia miał diagnozę nowotworu jelita grubego.
Test FIT przed kolonoskopią
Do programu profilaktyki raka jelita grubego planowane jest wprowadzenie testu FIT. W badaniach przesiewowych raka jelita jelita grubego świat idzie w kierunku badań przesiewowych za pomocą takiego testu. Kolonoskopię wykonuje się tylko u osób z jego dodatnim wynikiem. W Polsce test FIT jest obecnie dostępny tylko komercyjnie.
Test FIT to badanie immunochemiczne określające stężenie hemoglobiny w stolcu (potocznie mówi się o wykryciu krwi w kale). Jego zaletą jest, że wykrywa krew pochodzącą tylko z dolnego odcinka przewodu pokarmowego (jelita grubego). Co więcej, na wynik nie mają wpływu żadne składniki diety czy przyjmowane leki. Do wykonania testu wykorzystuje się próbkę kału pobraną w domu.
Test FIT stosuje się głównie w celu wczesnego wykrywania raka jelita grubego. Jest więc przeznaczony dla osób, które nie mają jeszcze żadnych objawów sugerujących ten nowotwór. FIT nie znajduje zastosowania, gdy objawy sugerujące nowotwór już się pojawiły. Badanie jest szczególnie zalecane osobom od 50. do ok. roku życia.
Profilaktyka raka szyjki macicy
Regularne badania cytologiczne pozwalają wykryć zmiany przedrakowe i raka we wczesnym, uleczalnym, stadium choroby. Badania dowodzą, że 1,5-2 proc. rozmazów cytologicznych jest nieprawidłowych i wymaga dalszej diagnostyki.
Z bezpłatnej cytologii – bez skierowania od ginekologa – mogą skorzystać raz na 3 lata kobiety
w wieku od 25 do 64 lat. Pacjentki leczone z powodu nowotworu złośliwego szyjki macicy po zakończeniu kontroli onkologicznej (decyzję podejmuje lekarz prowadzący leczenie onkologiczne) ponownie mogą zostać objęte badaniami skriningowymi.
Program profilaktyki raka szyjki macicy realizuje każda poradnia położniczo-ginekologiczna, która
ma podpisaną umowę z NFZ, oraz wybrane poradnie POZ, które podpisały umowę na świadczenia
położnej POZ w Programie profilaktyki raka szyjki macicy.
Dwa nowoczesne badania w profilaktyce raka szyjki macicy
Do programu profilaktyki raka szyjki macicy w 2025 r. decyzją Ministerstwa Zdrowia zostały wprowadzone dwa nowoczesne badania – HPV HR oraz cytologia na podłożu płynnym. Test HPV pozwala z niezwykłą dokładnością, bo prawie 100-procentową, identyfikować kobiety zagrożone rozwojem raka szyjki macicy. Z kolei cytologia na podłożu płynnym jest znacznie bardziej „czuła” od klasycznej, co oznacza, że daje mniej wyników fałszywie ujemnych.
Rak szyjki macicy jest nowotworem, którego głównym czynnikiem ryzyka jest przetrwałe zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Test HPV HR pozwala wykryć obecność tego wirusa i co więcej – zidentyfikować jego typy, w tym onkogenne (typ 16 i 18), czyli odpowiedzialne za powstawanie raka. Badaniami zostały objęte kobiety w wieku 25-64 lata.
W przypadku ujemnego wyniku testu HPV HR kobieta dostanie zalecenie, aby powtórzyć badanie za 5 lat. Przy dodatnim wyniku zostanie jej wykonana cytologia na podłożu płynnym (LBC). Jeśli badanie to wykryje zmiany w szyjce macicy, pacjentka otrzyma skierowanie na dodatkowe badania w ramach pogłębionej diagnostyki.
Wprowadzenie testu HPV i cytologii płynnej w 2025 r. nie oznacza, że w programie nie będzie już klasycznej cytologii. Placówki medyczne będą miały okres przejściowy na przestawienie się na nowocześniejszą i skuteczniejszą formę tego badania. Klasyczna cytologia charakteryzuje się czułością na poziomie 40-50, maksymalnie 60 proc. Przełóżmy to na liczby. Jeżeli 100 kobiet z rakiem szyjki macicy albo stanem przednowotworowym pójdzie na takie badanie, to tylko najwyżej 60 otrzyma wiarygodny wynik. Nigdy nie będzie miała pewności cała setka. W przypadku cytologii płynnej czułość jest lepsza i wynosi 70 proc.
Profilaktyka raka piersi
Najważniejszym czynnikiem wpływającym na skuteczność leczenia jest wykrycie nowotworu w jak najwcześniejszym stadium rozwoju. Badania kliniczne wykazały, że w grupie kobiet w wieku 50-69 lat, które wykonywały badania mammograficzne co rok lub co 2 lata, umieralność zmniejszyła się o 25-30 proc. A więc warto badać się systematycznie i nie dopuścić do rozwoju choroby. W ramach profilaktyki raka piersi NFZ zaprasza wszystkie kobiety pomiędzy 45. a 74. rokiem życia na bezpłatne badania mammograficzne (bez skierowania).
Muszą tylko spełnić jedno z następujących kryteriów:
– w ciągu ostatnich 2 lat nie miały wykonywanej mammografii w ramach profilaktyki zdrowotnej,
– są ponad 5 lat od leczenia chirurgicznego raka piersi i pozostają w trakcie uzupełniającej hormonoterapii (HT) – zalecenie badania co 12 miesięcy,
– zakończyły leczenie raka piersi i 5-letni proces monitorowania po nim – zalecenie badania co 12
miesięcy.
Badanie mammograficzne można wykonać w poradniach stacjonarnych lub w mammobusie, który
dojeżdża do najodleglejszych zakątków Polski.
Mammobusy – mobilna pracownia diagnostyczna
Mammobusy to jedne z najważniejszych elementów programu profilaktyki raka piersi, ponieważ to dzięki nim wysokiej jakości mammografia jest dostępna dla kobiet z każdego zakątka Polski. Aparaty mammograficzne, zarówno w mammobusie jak i w ośrodku stacjonarnym, muszą spełniać określone, ogólnoeuropejskie standardy, aby służyć w programie profilaktycznym.
Mammografy stacjonarne i mammografy mobilne obowiązują te same parametry techniczne i w obu przypadkach aparaty podlegają okresowym kontrolom jakości. Obsługiwane są przez tych samych techników medycznych co w ośrodkach, a zdjęcia wykonane w mammobusach oceniane są przez radiologów, którzy również oceniają zdjęcia wykonane stacjonarnie. Wszystkie te aspekty pozwalają na utrzymanie najwyższej jakości badań, niezależnie od miejsca ich wykonania.
Ideą przemieszczania się mammobusów (mobilnych pracowni mammograficznych) jest jak najszersze dotarcie do kobiet, które mają utrudniony dostęp do badań. Dlatego też mammobus przyjeżdża do małych i średnich miast oraz wsi, umożliwiając wykonanie profilaktycznej mammografii niedaleko miejsca zamieszkania.
Sprawdź adresy, gdzie pojawiają się mammobusy:
https://pacjent.gov.pl/zapobiegaj/zbadaj-piersi-mammobus-przyjedzie-do-ciebie
Tekst został opublikowany w publikacji ONKOPORADNIK – wsparcie pacjentów onkologicznych, ich opiekunów oraz rodzin
