Lęk, przygnębienie, smutek, rezygnacja pojawiają się okresowo u wszystkich chorych na nowotwory. Część z nich jest na tyle silna, że potrafią sobie sami poradzić z tymi objawami, ewentualnie przy wsparciu bliskich osób. Poważne problemy zaczynają się, gdy smutek nie przechodzi, a negatywne odczucia zaburzają codzienną aktywność i kontakty z otoczeniem. To już pierwsze sygnały, że należy się zastanowić, czy to nie jest depresja. W artykule przedstawiamy również typowe objawy depresji wg DSM-5 i ICD-11.
Tekst został opublikowany w publikacji ONKOPORADNIK – wsparcie pacjentów onkologicznych, ich opiekunów oraz rodzin
Depresja u chorych na raka to groźny zespół chorobowy, który wymaga diagnozy i fachowego leczenia
Eksperci podkreślają, jak bardzo ważne jest zrozumienie różnicy między niepatologicznymi fluktuacjami nastroju będącymi krótkotrwałą reakcją emocjonalną na trudności życiowe a bardziej specyficznymi stanami psychopatologicznymi, takimi jak zaburzenia lękowe i/lub depresyjne sensu stricte.
Do objawów depresji należą utrzymujący się obniżony nastrój, utrata zainteresowań i czerpania z nich przyjemności, zaburzenia snu i/lub odżywiania, opóźnienie lub pobudzenie psychomotoryczne, zmęczenie lub utrata energii, uczucie bezwartościowości lub nadmiernej winy, zmniejszona zdolność koncentracji i uwagi oraz nawracające myśli o śmierci lub myśli samobójcze.
Nie tylko choroba – psychologiczne wyzwania pacjentów onkologicznych
Zdiagnozowanie depresji u osoby z chorobą nowotworową jest niezwykle trudne ze względu na podobieństwo objawów fizycznych i psychicznych w obu schorzeniach. Co więcej, specjaliści psychiatrzy podkreślają, że tzw. czysta depresja jest coraz rzadsza – coraz częściej przyjmuje różne maski, a do tego objawy depresyjne mieszają się z objawami zaburzeń lękowych. Chociaż stany lękowe i depresja mogą mieć podobne objawy, jednak są to dwa różne zaburzenia. Główną różnicą między nimi jest to, że w zaburzeniach lękowych uczucie lęku i niepokoju jest bardziej uderzające, podczas gdy w przypadku depresji dominuje uczucie smutku i beznadziei. Osoby cierpiące na zaburzenia lękowe zazwyczaj mają większe problemy z kontrolowaniem swoich emocji i reakcji na stres, natomiast w depresji odczuwają brak energii.
Do objawów depresji należą utrzymujący się obniżony nastrój, utrata zainteresowań i czerpania z nich przyjemności, zaburzenia snu i/lub odżywiania, opóźnienie lub pobudzenie psychomotoryczne, zmęczenie lub utrata energii, uczucie bezwartościowości lub nadmiernej winy, zmniejszona zdolność koncentracji i uwagi oraz nawracające myśli o śmierci lub myśli samobójcze.
Inne typowe objawy depresji to wycofanie społeczne, obniżony próg bólu, płaczliwość i poczucie bezradności.
Jednym z największych czynników ryzyka jest wcześniejsza diagnoza depresji. Istotną rolę odgrywają także młodszy wiek, brak wsparcia społecznego, ogólny zły stan funkcjonowania oraz ból.
Sygnały alarmowe dla bliskich chorego
Nie zawsze od razu można dostrzec objawy depresji u osób, z którymi mieszkamy lub żyjemy. Należy zwrócić uwagę na nagłe zmiany w zachowaniu, takie jak wycofanie, drażliwość, unikanie rozmów czy zaniechanie codziennych obowiązków. Jeśli dotąd wręcz pedantyczny chory przestaje dbać o siebie, odmawia wizyt lekarskich zapomina o przyjmowaniu leków, choć wcześniej nie miał z tym problemu, może to sygnalizować depresję. Pacjent, który przerywa leczenie onkologiczne, może być pod wpływem depresyjnego myślenia, które odbiera mu motywację do zmagań z chorobą. Powtarzające się wypowiedzi w rodzaju „to wszystko nie ma sensu”, „nic już mi nie pomoże” czy „nie chcę nikogo obciążać” mogą być oznaką depresji.
Typowe objawy depresji wg DSM-5 i ICD-11
Lekarze w diagnozowaniu depresji kierują się przede wszystkim DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), czyli piątą edycją klasyfikacji zaburzeń psychicznych według Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, oraz ICD-11 – najbardziej aktualna wersja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych stworzona przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Te objawy to:
– Utrzymujący się smutek lub przygnębienie, wręcz rozpacz
Chory stale odczuwa poczucie beznadziejności, smutku, wycofuje się się z kontaktów społecznych. Spadek nastroju w depresji jest bardzo głęboki. Osobę w smutku można pocieszyć, chorego na depresję pocieszyć się nie da. Taki stan może trwać przez większość dnia, niemal codziennie przez co najmniej dwa tygodnie.
– Utrata zainteresowania zajęciami, które wcześniej sprawiały przyjemność, i radość życia (anhedonia)
Chory nie ma chęci na rozmowy z bliskimi, udział w rodzinnych wydarzeniach, porzuca hobby, które dotąd wypełniało mu wolny czas. Anhedonię chorzy często określają jako stan „bycia głuchym” na emocje. Wszystko, co wcześniej sprawiało radość, było zachętą do działania, staje się nijakie i jałowe.
– Z męczenie i brak energii
Objaw ten, choć powszechny u pacjentów onkologicznych z powodu samej choroby lub leczenia,
w depresji może mieć bardziej psychiczny wymiar, prowadząc do braku motywacji do wykonywania nawet prostych codziennych czynności takich jak chociażby mycie zębów.
– Z aburzenia snu
To może być bezsenność, czyli spanie zbyt krótko, albo hipersomnia – spanie zbyt długo. Problemy z zasypianiem, częste wybudzenia. Z powodu złej architektury snu chory czuje się niewyspany, nawet jeśli teoretycznie śpi długo. Sen jest ogromnie ważny, a zdrowy człowiek przeznacza na niego 1/3 życia. Należy się martwić bezsennością trwającą powyżej miesiąca.
– Z miany apetytu i masy ciała
Depresja może prowadzić zarówno do utraty apetytu i spadku wagi, jak i do objadania się (zwłaszcza pokarmami o wysokiej zawartości cukru). Tu jest pewien problem u chorych na nowotwory, bo rak często powoduje utratę masy ciała.
– Nieadekwatne poczucie winy, bezwartościowości
Chorzy mogą bezzasadnie obwiniać się za chorobę, odczuwać, że są ciężarem dla bliskich.
– Problemy z koncentracją, skupieniem uwagi
Kłopoty z pamięcią, organizacją codziennych obowiązków mogą być wyraźnym sygnałem depresji.
– Myśli o śmierci lub samobójstwie
Chory może mieć obsesyjne myśli o śmierci, niekoniecznie wynikające z diagnozy nowotworu, ale z chęci ucieczki od cierpienia emocjonalnego. Jest to objaw wymagający natychmiastowej interwencji specjalistycznej.
Do rozpoznania depresji łagodnej lub umiarkowanej wg kryteriów ICD-11 lekarzowi wystarczy
stwierdzenie dwóch z trzech objawów: obniżenie nastroju, utrata zainteresowań i zdolności odczuwania przyjemności, zmniejszenie energii prowadzące do wzmożonej męczliwości i zmniejszenia aktywności.
Do rozpoznania epizodu ciężkiego niezbędne jest występowanie wszystkich trzech wymienionych objawów. To oznacza, że depresję można rozpoznać u osoby, która nie ma obniżonego nastroju. Ważne jest też, że objawy powinny się utrzymywać przynajmniej przez dwa tygodnie.
Tekst został opublikowany w publikacji ONKOPORADNIK – wsparcie pacjentów onkologicznych, ich opiekunów oraz rodzin
Bliska mi osoba ma nowotwór i depresję
